Η δίαιτα low FODMAP (χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAPs) είναι ένα ειδικό διατροφικό πλάνο που χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ). Σχεδιάστηκε από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Monash της Αυστραλίας και έχει ήδη βοηθήσει ασθενείς σε όλο τον κόσμο να βρουν ανακούφιση από τα ενοχλητικά γαστρεντερικά συμπτώματα του ΣΕΕ.
Πριν προχωρήσουμε για να δώσουμε απαντήσεις στα πιο συχνά ερωτήματα σχετικά με τη δίαιτα Low FODMAP και το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου, υπάρχουν δύο πολύ σημαντικά πράγματα που πρέπει να τονίσουμε:
1. Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP είναι μια εξειδικευμένη διατροφή που αποτελείται από διάφορα στάδια και πρέπει να ακολουθείται μόνο υπό την καθοδήγηση και την επίβλεψη ενός έμπειρου επαγγελματία υγείας, κατά προτίμηση ενός διαιτολόγου με τη σχετική εξειδίκευση.
2. Η δίαιτα low FODMAP δεν αποτελεί μακροχρόνιο πρόγραμμα διατροφής. Χρησιμοποιείται για συγκεκριμένους λόγους και επομένως έχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Επιπλέον, το πρώτο στάδιο του διατροφικού πλάνου είναι ιδιαιτέρως περιοριστικό και, αν κάποιος το ακολουθήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγηθεί σε σημαντικές διατροφικές ελλείψεις.
Τι είναι τα FODMAPs;
Η λέξη FODMAP δημιουργήθηκε από τα αρχικά των Αγγλικών όρων Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols που μεταφράζεται ως Ζυμώσιμοι Ολιγοσακχαρίτες, Δισακχαρίτες, Μονοσακχαρίτες Και Πολυόλες. Πρόκειται για ομάδες απλών υδατανθράκων που δεν απορροφούνται πλήρως από το λεπτό έντερο. Μετακινούνται με αργό ρυθμό κατά μήκος του εντερικού αυλού απορροφώντας νερό και όταν τελικά φτάνουν στο παχύ έντερο, ζυμώνονται από τα βακτήρια που ζουν εκεί.
Με απλά λόγια, τα FODMAPs είναι μια ομάδα σακχάρων που δεν πέπτονται πλήρως στο λεπτό έντερο και υπόκεινται σε ζύμωση από τα βακτήρια του παχέος εντέρου.
Ποια τρόφιμα περιέχουν FODMAPs;
Τα FODMAPs είναι πολύ συνηθισμένες ουσίες και βρίσκονται σε πολλά από τα τρόφιμα που καταναλώνουμε καθημερινά, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
- Οι ολιγοσακχαρίτες είναι κατά κύριο λόγο φρουκτάνες και γαλακτοολιγοσακχαρίτες (ΓΟΣ). Οι φρουκτάνες συναντώνται σε δημητριακά όπως το σιτάρι, το κριθάρι και η σίκαλη, σε φρούτα όπως το καρπούζι, τα νεκταρίνια και τα ροδάκινα και σε λαχανικά όπως τα κρεμμύδια, τα πράσα και το σκόρδο. Οι ΓΟΣ υπάρχουν στα περισσότερα όσπρια και σε κάποιους ξηρούς καρπούς όπως τα φιστίκια Αιγίνης και τα κάσιους.
- Η λακτόζη είναι ο βασικός δισακχαρίτης των FODMAPs. Βρίσκεται στα περισσότερα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το γάλα, το γιαούρτι και πολλά είδη τυριών.
- Η φρουκτόζη είναι ο μονοσακχαρίτης που πρέπει να αποφεύγεται σε μια δίαιτα χαμηλή σε FODMAP. Συναντάται σε πολλά φρούτα και λαχανικά όπως μήλα, αχλάδια, αρακά και σπαράγγια. Υπαρχει επίσης σε μεγάλες ποσότητες σε αποξηραμένα φρούτα και χυμούς φρούτων, καθώς και στο μέλι και σε προϊόντα με High Fructose Corn Syrup (σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη).
- Οι πολυόλες αποτελούν μια υποομάδα σακχάρων που υπάρχουν σε πολλά φρούτα και λαχανικά όπως βερίκοκα, δαμάσκηνα, κουνουπίδια και μανιτάρια. Πολλές από αυτές, όπως η μαλτιτόλη, η μαννιτόλη και η σορβιτόλη, χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία τροφίμων ως πρόσθετα γλυκαντικά.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ποια τρόφιμα επιτρέπονται και ποια πρέπει να αποφεύγονται σε μια δίαιτα low FODMAP, μπορείς να βρεις μια αναλυτική λίστα τροφίμων καθώς και κάποιες χρήσιμες γενικές οδηγίες εδώ.
Τι είναι το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ);
Το ΣΕΕ είναι μια λειτουργική γαστρεντερική διαταραχή με συμπτώματα που δεν προκαλούνται από παθολογικά ευρήματα στο γαστρεντερικό σύστημα. Υπολογίζεται ότι 1 στους 7 ενήλικες επηρεάζεται από το ΣΕΕ σε κάποιο στάδιο της ζωής τους και η πλειοψηφία είναι γυναίκες. Συνήθως είναι μια χρόνια διαταραχή με εναλλασσόμενες περιόδους ύφεσης και υποτροπής των συμπτωμάτων.
Ποια είναι τα συμπτώματα του ΣΕΕ;
Τα συμπτώματα ποικίλλουν μεταξύ των ασθενών και το ίδιο ισχύει και για την έντασή τους. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι:
- αλλαγές στις συνήθειες κένωσης του εντέρου (διάρροια, δυσκοιλιότητα ή συνδυασμός και των δύο)
- φούσκωμα και διάταση
- αυξημένη παραγωγή αερίων (μετεωρισμός)
- κοιλιακό άλγος
Τα παραπάνω συμπτώματα συνήθως υποχωρούν μετά την κένωση του εντέρου και τείνουν να επιδεινώνονται σε περιόδους αυξημένου στρες. Δεδομένου ότι και τα ίδια τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα στρεσογόνα, οι ασθενείς εισέρχονται σε έναν φαύλο κύκλο, ο οποίος είναι δύσκολο να διακοπεί.
Πώς γίνεται η διάγνωση του ΣΕΕ;
Δεν υπάρχουν διαγνωστικές εξετάσεις για το ΣΕΕ. Εφόσον δεν οφείλονται σε παθολογία του γαστρεντερικού συστήματος, η διάγνωση γίνεται από τον γαστρεντερολόγο μετά από τη λήψη πλήρους, λεπτομερούς ιστορικού και της κλινικής εξέτασης και αφού φυσικά έχουν αποκλειστεί άλλες πιθανές καταστάσεις. Ωστόσο, είναι πραγματικά πολύ σημαντικό οι άνθρωποι που παρουσιάζουν συμπτώματα να μην κάνουν αυτοδιάγνωση. Τα συμπτώματα του ΣΕΕ είναι κοινά και σε άλλες παθήσεις και μπορεί να αποτελούν ένδειξη άλλων, ενίοτε σοβαρών καταστάσεων που μόνο ο ιατρός μπορεί να αποκλείσει.
Πως επηρεάζουν τα FODMAPs όσους πάσχουν από ΣΕΕ;
Τα FODMAPs, καθώς διαπερνούν το λεπτό έντερο, απορροφώνται ανεπαρκώς και καθώς μετακινούνται συγκρατούν νερό. Έτσι, φτάνουν στο παχύ έντερο και ο όγκος τους προκαλεί διάταση των τοιχωμάτων του εντέρου. Επιπλέον, υποβάλλονται σε ζυμώσεις από τα βακτήρια του εντέρου, κάτι που προκαλεί την παραγωγή αερίων που εντείνουν ακόμη περισσότερο τη διάταση. Πρόκειται για μια φυσιολογική διαδικασία της πέψης που συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους όταν καταναλώνουν τρόφιμα που περιέχουν FODMAPs. Όμως, στα άτομα με ΣΕΕ, που έχουν ένα πολύ ευαίσθητο έντερο, η διάταση των εντερικών τοιχωμάτων είναι ιδιαίτερα έντονη και προκαλεί έντονο αίσθημα φουσκώματος, συμπτώματα δυσφορίας και κοιλιακού πόνου καθώς και μεταβολές στην κινητικότητα του εντέρου.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα FODMAPs δεν προκαλούν το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου. Απλώς ενεργοποιούν τα συμπτώματα σε άτομα με υψηλή ευαισθησία ή επιδεινώνουν τα ήδη υπάρχοντα.
Ποια είναι τα στάδια της δίαιτας low FODMAP;
Εφόσον κάποιος διαγνωσθεί με ΣΕΕ, ο γιατρός πιθανότατα θα του συστήσει να ακολουθήσει μια δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs που μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων αλλά και στον εντοπισμό των συγκεκριμένων τροφίμων που τα επιδεινώνουν. Η δίαιτα θα πρέπει να γίνεται υπό την καθοδήγηση διαιτολόγου με ειδική εκπαίδευση για τη δίαιτα low FODMAP που θα επιβλέπει όλα τα στάδια του διατροφικού πλάνου.
Στάδιο 1: Εξάλειψη (2-6 εβδομάδες)
Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου της δίαιτας, όλα τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAPs πρέπει να εξαλειφθούν από τη διατροφή. Ο ασθενής πρέπει να ακολουθεί δίαιτα με τρόφιμα χαμηλά σε FODMAPs, όσο το δυνατόν πιο ισορροπημένη και θρεπτική. Θα πρέπει επίσης να ακολουθεί έναν γενικότερα υγιεινό τρόπο ζωής και να προσπαθήσει, στα πλαίσια του εφικτού, να μειώσει τους γνώριμους στρεσογόνους παράγοντες στην καθημερινότητά του. Στο τέλος αυτού του σταδίου, ο ασθενής θα πρέπει να είναι σχεδόν ασυμπτωματικός.
Στάδιο 2: Επανεισαγωγή (8-12 εβδομάδες)
Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, οι διάφορες υποομάδες των FODMAPs προστίθενται σταδιακά στα καθημερινά γεύματα. Κάθε εβδομάδα, μόνο ένα τρόφιμο που περιέχει μια συγκεκριμένη ομάδα, π.χ. πολυόλες, προστίθεται σε τρεις μη διαδοχικές ημέρες. Η ποσότητα αυξάνεται σταδιακά, προκειμένου να ελεγχθεί μέχρι ποιο σημείο είναι ανεκτή. Τα συνήθη συμπτώματα παρακολουθούνται μετά από κάθε δοκιμή και αν δεν υπάρχει καμία ανεπιθύμητη αντίδραση, ο ασθενής μπορεί να προχωρήσει στο επόμενο τρόφιμο. Εάν, ωστόσο, τα συνήθη συμπτώματα εμφανιστούν ή επιδεινωθούν, η δοκιμή αυτής της συγκεκριμένης ομάδας FODMAPs διακόπτεται και ο ασθενής πρέπει να περιμένει μέχρι να υποχωρήσουν τα συμπτώματα. Στη συνέχεια, συνεχίζει στην επόμενη ομάδα.
Στάδιο 3: Εξατομικευμένος διατροφικός σχεδιασμός (μακροπρόθεσμο)
Στο τέλος του σταδίου επανεισαγωγής, ο διαιτολόγος θα έχει μια σαφή εικόνα των τροφών που ενεργοποιούν ή επιδεινώνουν τα συμπτώματα του ασθενούς. Θα είναι πλέον σε θέση να ενσωματώσει στο διαιτολόγιο τρόφιμα από όλες τις ομάδες FODMAP που ήταν καλά ανεκτές κατά τη διάρκεια των δοκιμών, και να συντάξει ένα εξατομικευμένο σχέδιο διατροφής που να ταιριάζει στις ατομικές ανάγκες του ασθενούς και μπορεί να τον βοηθήσει στην μείωση ή και την εξάλειψη των συμπτωμάτων του ΣΕΕ.
Υπάρχουν κίνδυνοι στη δίαιτα low FODMAP;
Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs είναι ένα πρόγραμμα διατροφής που απαιτεί περιορισμούς και ενέχει επομένως κάποιους μικρούς κινδύνους.
- Η αποφυγή των γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί να καταστήσει δύσκολη την απαιτούμενη πρόσληψη βιταμίνης D και ασβεστίου. Ο ασθενής πρέπει να ενθαρρύνεται να προτιμά γαλακτοκομικά προϊόντα χωρίς λακτόζη κατά τη διάρκεια της δίαιτας και να καταναλώνει επαρκείς ποσότητες τυριών χαμηλών σε λακτόζη αλλά με υψηλή περιεκτικότητα σε ασβέστιο όπως είναι για παράδειγμα η παρμεζάνα.
- Η ημερήσια πρόσληψη φυτικών ινών πιθανόν να μειωθεί αισθητά λόγω της αποφυγής τροφών όπως δημητριακά ολικής άλεσης και συγκεκριμένα φρούτα και λαχανικά που συνήθιζε να τρώει ο ασθενής. Αντίστοιχα τρόφιμα χαμηλά σε FODMAPs αλλά πλούσια σε φυτικές ίνες πρέπει να συμπεριλαμβάνονται καθημερινά στη διατροφή όπως πχ. η βρώμη, τα πορτοκάλια, το σπανάκι κ.λπ.
- Τα FODMAPs είναι φυσικά πρεβιοτικά, κάτι που σημαίνει ότι ενθαρρύνουν την ανάπτυξη πολλών ωφέλιμων βακτηρίων στο έντερό μας. Όταν τα αφαιρούμε από τη διατροφή μας, είναι σαν να αφήνουμε αυτά τα βακτήρια χωρίς τροφή, κάτι που μπορεί να τα οδηγήσει στην μείωση του πληθυσμού τους μακροπρόθεσμα. Αυτός είναι και ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους δεν πρέπει να ακολουθούμε μια τέτοια περιοριστική δίαιτα για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η καθοδήγηση και ο προσεκτικός σχεδιασμός ενός διαιτολόγου μπορούν να εξασφαλίσουν την αντικατάσταση των μη επιτρεπόμενων τροφίμων με κατάλληλες εναλλακτικές επιλογές, οι οποίες μπορούν να καλύψουν επαρκώς όλες τις διατροφικές ανάγκες.
Έχει αποτελέσματα η δίαιτα low FODMAP;
Πολλές έρευνες που διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο Monash καθώς και άλλους ερευνητές και ιατρούς, φάνηκαν να συνδέουν τη δίαιτα low FODMAP με μειωμένα γαστρεντερικά συμπτώματα, μειωμένη κόπωση και άγχος εξαιτίας των συμπτωμάτων, αυξημένη ευεξία και βελτιωμένη ποιότητα ζωής. Οι έρευνες επίσης δείχνουν ότι μια διατροφή χαμηλή σε FODMAPs έχει μεγαλύτερα οφέλη για τους ασθενείς με ΣΕΕ από τις γενικές διατροφικές συμβουλές. Ωστόσο, η αντιμετώπιση του Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου με τη δίαιτα low FODMAP είναι σχετικά νέα σύσταση για τους γαστρεντερολόγους και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις καθώς και ο κίνδυνος μεροληπτικών παραγόντων στις έρευνες μένουν να μελετηθούν εκτενέστερα.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30644587
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29159993
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29129233
Επιστημονικές Πηγές
Στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Monash υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τα FODMAPs και το ΣΕΕ, τόσο για ασθενείς, όσο και για διαιτολόγους και άλλους επαγγελματίες υγείας.
Επιπλέον πληροφορίες για το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου υπάρχουν επίσης στις παρακάτω ιστοσελίδες.
https://www.nhs.uk/conditions/irritable-bowel-syndrome-ibs/
https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/irritable-bowel-syndrome