Το παραπάνω ερώτημα είναι σίγουρα ανάμεσα σ’εκείνα που έχουν ταλανίσει πολλές γενιές ανθρώπων που βρέθηκαν αντιμέτωποι με προβλήματα βάρους με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Δεν προκαλεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι, τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο, η αναζήτηση στο google εμφανίζει περισσότερες από 74 εκατομμύρια “απαντήσεις” στο παραπάνω ερώτημα! Αλλά πριν δώσουμε μια αποδεκτή απάντηση σε αυτό, βασισμένη σε αλήθειες, πρέπει πρώτα να κάνουμε ορισμένες διευκρινίσεις, ώστε να μην υπάρξει κανενός είδους παρανόηση.
Ο ορισμός της δίαιτας
Αρχικά, ας ρίξουμε μια ματιά στον ορισμό της λέξης. Τι είναι δίαιτα; Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γεωργίου Μπαμπινιώτη, το ουσιαστικό δίαιτα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά με τις ακόλουθες έννοιες:
δίαιτα (η) {-ας κ. (λόγ.) -αίτης | -ών}
1. ο τρόπος διατροφής τον οποίο ακολουθεί κανείς: ~ πλούσια σε βιταμίνες | σε υδατάνθρακες || προσέχω τη ~ μου, δεν κάνω καταχρήσεις
2. το ειδικό πρόγραμμα διατροφής το οποίο ακολουθεί κανείς, για να επιτύχει συγκεκριμένα αποτελέσματα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα: ~ για αθλητές || ο γιατρός τού συνέστησε ειδική ~ για λόγους υγείας ||
3. (ειδικότ.) το πρόγραμμα διατροφής που ακολουθεί κανείς, για να χάσει τα περιττά κιλά και το οποίο κυρ. βασίζεται στον περιορισμό τής τροφής που καταναλώνει και των θερμίδων που προσλαμβάνει: αποτελεσματική | εξαντλητική | εύκολη | σύντομη ~ || θερμιδική ~ (με βάση τις θερμίδες που έχει κάθε τροφή) || ~ αστραπή!
4. (συνεκδ.) φυλλάδιο ή βιβλίο που περιέχει προγράμματα όπως τα παραπάνω με πληροφορίες για τη δοσολογία, τους ενδεικνυόμενους ή επιτρεπτούς συνδυασμούς τροφών, τον αριθμό των θερμίδων κ.λπ.
Η πρώτη έννοια περιγράφει το είδος της τροφής που καταναλώνουμε συνήθως. Όπως υποδεικνύει και το παράδειγμα, μια δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες, η χορτοφαγική ή Μεσογειακή δίαιτα αναφέρονται σε αυτόν τον ορισμό.
Η δεύτερη έννοια αφορά τα ειδικά διατροφικά προγράμματα που χορηγούνται για συγκεκριμένο σκοπό. Οι πιθανότητες είναι πολλές σε αυτήν την περίπτωση, αλλά για λόγους συντομίας, θα χρησιμοποιήσουμε τρεις ως παραδείγματα. Διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο (αλάτι), δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες και δίαιτα χωρίς γλουτένη. Είναι όλες δίαιτες ειδικού σκοπού που συνήθως χορηγούνται σε άτομα με συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας.
Η τρίτη έννοια είναι επίσης ένα ειδικό διατροφικό πρόγραμμα αλλά με συγκεκριμένο σκοπό: την μείωση του σωματικού βάρους.
Η τελευταία έννοια αφορά την έγγραφη μορφή των δύο παραπάνω.
Είναι μάλλον κατανοητό πως όταν μιλάμε για δίαιτα, πιθανόν να χρησιμοποιούμε ταυτόχρονα περισσότερους από έναν από τους παραπάνω ορισμούς. Για παράδειγμα, κάποιος θα μπορούσε να στραφεί σε μια χορτοφαγική διατροφή (πρώτος ορισμός) αλλά με σκοπό να χάσει βάρος (τρίτος ορισμός). Επομένως, σε ποια από αυτές τις τέσσερις «δίαιτες» αναφερόμαστε όταν αναρωτιόμαστε εάν λειτουργούν; Σίγουρα όχι την πρώτη, σωστά; Είναι γενική έννοια που υποδηλώνει συνήθειες διατροφής και κατανάλωσης τροφίμων. Ο τέταρτος ορισμός αφορά την έντυπη, χειροπιαστή μορφή των δύο προηγούμενων. Άρα, όταν αναρωτιόμαστε αν οι δίαιτες δουλεύουν, μιλάμε σίγουρα για τον δεύτερο και τρίτο ορισμό της λέξης.
Τώρα που έχουμε καλύτερη κατανόηση της έννοιας, ας επιστρέψουμε στην αρχική μας ερώτηση.
Έχουν αποτέλεσμα οι δίαιτες;
Ο σκοπός μιας δίαιτας
Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε στην ερώτηση, πρέπει να σκεφτούμε μια ακόμη παράμετρο.
Δουλεύουν οι δίαιτες στο να κάνουν τι ακριβώς;
Τι υποτίθεται ότι πρέπει να κάνει μια δίαιτα; Ποιος είναι ο σκοπός της;
Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ μιας δίαιτας απώλειας βάρους και μιας δίαιτας που ακολουθείται λόγω ενός προβλήματος υγείας, είτε προσωρινού – όπως μια γαστρεντερική λοίμωξη που μπορεί να προκαλέσει διάρροια – είτε μόνιμου – όπως ο σακχαρώδης διαβήτης. Ας σκεφτούμε τα παραδείγματα που αναφέραμε παραπάνω.
Μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε αλάτι μπορεί να δοθεί σε έναν ασθενή με υπέρταση ή νεφρική νόσο και σκοπός της είναι να ρυθμίσει την αρτηριακή πίεση ή να αποτρέψει περαιτέρω βλάβη στα νεφρά.
Μια δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες πιθανόν να δοθεί σε ένα άτομο που υποφέρει από δυσκοιλιότητα και σκοπός της είναι οι συχνότερες κινήσεις του εντέρου.
Η δίαιτα χωρίς γλουτένη δίνεται σε ένα άτομο με κοιλιοκάκη προκειμένου να βρει ανακούφιση από τα συμπτώματα και να σταματήσει περαιτέρω βλάβη στο έντερο που προκαλείται από την κατανάλωση γλουτένης.
Μια δίαιτα απώλειας βάρους δίνεται συνήθως σε ένα άτομο που είναι υπέρβαρο ή έχει παχυσαρκία και σκοπός της είναι η απώλεια βάρους. Λειτουργεί λοιπόν κάποια από αυτές τις δίαιτες; Εσύ τι νομίζεις;
Το αποτέλεσμα μιας δίαιτας
Έφτασε λοιπόν η στιγμή να δώσουμε μια απάντηση. Έχουν τελικά αποτέλεσμα οι δίαιτες; “Δουλεύουν;”
Φυσικά.
Ένα ειδικό πρόγραμμα διατροφής που είναι εξατομικευμένο για ένα συγκεκριμένο άτομο με συγκεκριμένο σκοπό, όταν ακολουθείται με αυστηρή τήρηση των οδηγιών, θα λειτουργήσει τις περισσότερες φορές. Και όταν δεν τα καταφέρει να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, οι λόγοι οφείλονται συνήθως σε έναν άγνωστο ή ανεξερεύνητο παράγοντα που δεν έχει ακόμη αντιμετωπιστεί από τον επαγγελματία υγείας.
Ξέρω ότι αυτή η απάντηση μπορεί να σου έχει προκαλέσει σύγχυση. Ίσως να μην περίμενες μια τέτοια απάντηση σε μια σελίδα που ονομάζεται offadiet.com. Πιθανόν να θεωρείς ότι σαμποτάρω την ίδια μου τη δουλειά ή πέφτω σε αντιφάσεις. Αλλά δεν ισχυρίστηκα ποτέ ότι οι δίαιτες δεν λειτουργούν.
Λειτουργούν μόνο για όσο διάστημα ακολουθούνται. Η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από τη φύση του προβλήματος που προσπαθούν να λύσουν. Εάν το πρόβλημα είναι προσωρινό, μια προσωρινή αλλαγή ίσως και να το λύσει. Αλλά εάν το πρόβλημα είναι μόνιμο, μια προσωρινή προσέγγιση θα έχει προσωρινά αποτελέσματα.
Ένας ασθενής με υπέρταση που σταματά τη δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο και αρχίζει να προσθέτει αλάτι στο φαγητό του, αργά ή γρήγορα θα δει ξανά αύξηση της αρτηριακής του πίεσης.
Αν ένα άτομο που είναι επιρρεπές στη δυσκοιλιότητα σταματήσει να προσλαμβάνει αρκετές φυτικές ίνες κάθε μέρα, αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει ξανά το ίδιο πρόβλημα.
Ένα άτομο με κοιλιοκάκη που αρχίζει να τρώει τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη, αργά ή γρήγορα θα εμφανίσει ξανά συμπτώματα.
Παρομοίως, ένα άτομο που έχει χάσει βάρος ενώ βρίσκεται σε δίαιτα και επιστρέφει στις παλιές του συνήθειες διατροφής, αργά ή γρήγορα θα ξαναπάρει το βάρος που έχασε.
Όταν όμως πρόκειται για δίαιτες απώλειας βάρους, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το “παίρνω κιλά-χάνω κιλά-ξαναπαίρνω κιλά” είναι μια απλή υπόθεση. Οι άνθρωποι που επανακτούν το βάρος που έχασαν μετά από μια δίαιτα σύντομα θα προσπαθήσουν να το χάσουν ξανά. Είναι πολύ πιθανό να βρεθούν σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο δίαιτας, γνωστό και ως δίαιτα γιο-γιο (yo-yo dieting ή weight cycling), ο οποίος, σύμφωνα με έρευνες, θα μπορούσε να έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις, τόσο σωματικές, όσο και συναισθηματικές ή ψυχικές.
Γεννιέται λοιπόν ένα καινούργιο, πιο ουσιαστικό και πιο σημαντικό ερώτημα για τις δίαιτες…
Έχουν αποτέλεσμα οι δίαιτες στη διατήρηση βάρους και έχουν θέση σε έναν ισορροπημένο τρόπο ζωής που στόχο έχει την σωματική, ψυχική και συναισθηματική υγεία;
Για να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, μπορεί να αντλήσει επιχειρήματα από πολλές διαφορετικές πηγές. Όπως από το γνωστό σε όλους στατιστικό δεδομένο που μας λέει ότι μόλις το 5% των ατόμων που χάνουν βάρος το διατηρούν για πάνω από 5 χρόνια. Μπορεί επίσης να βασιστεί στις μελέτες που αποδεικνύουν τις επιπτώσεις της δίαιτας στον ψυχισμό και τη διατροφική συμπεριφορά. Μπορεί να ρίξει μια ματιά στο πελατολόγιο επαγγελματιών αδυνατίσματος που παραμένει πιστό για χρόνια… Ή μπορεί να απαντήσει βάσει εμπειρίας. Αυτού του είδους την απάντηση θα σου δώσω κι εγώ.
Ως γυναίκα που έχει εξερευνήσει το δρόμο της δίαιτας για χρόνια και έχει δει το νούμερο της ζυγαριάς να ανεβοκατεβαίνει επικίνδυνα άπειρες φορές. Ως άτομο που έχει βιώσει τα αποτελέσματα της εμμονής με το φαγητό και τη ζυγαριά. Ως επαγγελματίας διατροφής που έχει συζητήσει με άτομα και από τις δύο πλευρές του φάσματος του σωματικού βάρους που βάζει σε κίνδυνο την υγεία – και με νοσογόνο παχυσαρκία, και με νευρογενή ανορεξία – και έχει μελετήσει κλινικά τις περιπτώσεις τους. Ως μητέρα κοριτσιών που συνεχίζει να παλεύει για να τους μεταδώσει ισορροπημένες αρχές διατροφής και εικόνας σώματος μέσα σε μια κοινωνία που συνεχίζει να κρίνει τις γυναίκες από το μέγεθός τους.
Η δική μου άποψη λοιπόν είναι ότι οι δίαιτες απώλειας βάρους θα πρέπει να ακολουθούνται μόνο όταν είναι άκρως απαραίτητες για λόγους υγείας, και ενδείκνυνται κλινικά ως η μόνη ασφαλής θεραπευτική μέθοδος. Οι δίαιτες διαταράσσουν πάντα την ενστικτώδη σχέση μας με το φαγητό και την εικόνα που έχουμε για το σώμα μας. Μας βάζουν σε ένα φαύλο κύκλο μόνιμης μάχης με τον εαυτό μας και έχουν επιπτώσεις στη συναισθηματική και ψυχική μας ακεραιότητα.
Συμπέρασμα
Όλες οι δίαιτες εξυπηρετούν έναν σκοπό και έχουν σχεδιαστεί για να πετύχουν αυτόν τον σκοπό. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τις διαφορές και να διακρίνουμε μεταξύ μιας δίαιτας απώλειας βάρους και άλλων διαιτών που σχετίζονται με την υγεία. Κάθε δίαιτα λειτουργεί για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο που ακολουθείται. Η επιστροφή σε συνήθειες που προϋπήρχαν της δίαιτας θα έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση, είτε αυτή ήταν μεγαλύτερο σωματικό βάρος, είτε οποιαδήποτε άλλη κατάσταση ξεκινήσαμε να λύσουμε αρχικά.
Τώρα που γνωρίζεις την αλήθεια για τις δίαιτες, από εσένα εξαρτάται αν θα συνεχίσεις την πορεία σου μαζί τους. Αν νιώθεις ότι έχεις ταλαιπωρηθεί κάνοντας δίαιτα, μπορείς να απαντήσεις σε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο για να συνειδητοποιήσεις σε ποιο βαθμό σε έχουν επηρεάσει οι δίαιτες. Αν σε ενδιαφέρει να δοκιμάσεις έναν διαφορετικό δρόμο, μπορείς να ενημερωθείς για την off-a-diet προσέγγιση στη διατροφή.
